Κυριακή 27 Αυγούστου 2017

Για την Δουνκέρκη του Κρίστοφερ Νόλαν (ή το διαλλεκτικό θραύσμα του χρόνου)

Υπάρχει μία έκφραση στην Αγγλική γλώσσα : "Time is of the essencce" (ο χρόνος είναι από τα ουσιώδη/απαραίτητα).
Ο βασικός πυρήνας στην ταινία "Δουνκέρκη" είναι η διαλεκτική μεταξύ ανθρώπινου Υποκειμένου και χωροχρόνου.
Ο χρόνος δεν είναι ενιαίος και γραμμικός, αλλά μερισμένος και μάλιστα στην μορφή του θραύσματος. Μ' αυτή την παραδοχή εκκινεί η ταινία.

Φημολογείται  μία ρήση του Στάλιν για να περιγράψει σε μία φράση τoν Β ΠΠ:
"Οι Βρετανοί έδωσαν τον χρόνο, οι Σοβιετικοί το αίμα και οι Αμερικάνοι το χρήμα για να κερδηθεί ο πόλεμος".
Δεν υπάρχει ίσως καλύτερη εφαρμογή της, στην σύγχρονη ιστορία για την αντίληψη της κρισιμότητας του χρόνου από αυτή της εκκένωσης της Δουνκέρκης. Η Επιχείρηση "Δυναμό" - 26 Μαΐου / 4 Ιουνίου 1940 [1]- ήταν μία από της μεγαλύτερες υποχωρήσεις στην στρατιωτική ιστορία και ο χρόνος ήταν συνυφασμένος με την πορεία που θα έπαιρνε η  ζωή των στρατιωτών αλλά και με την πορεία μιας χώρας όπως η Μεγάλη Βρετανία μετά την Πτώση της Γαλλίας, αντιμέτωπη με την Ναζιστική Γερμανία.  Ο χρόνος όμως στο ανθρώπινο πεδίο διαφέρει ως αντίληψή, σε υποκειμενικό επίπεδο, από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Η ταινία ξεκινάει μερίζοντας τον χρόνο σε μία βδομάδα για όσους βρίσκονται στην ξηρά, σε μία μέρα για όσους βρίσκονται στην θάλασσα, σε μία ώρα για όσους βρίσκονται στον αέρα.  Ταυτόχρονα κάνει μια πύκνωση/εστίαση περιορίζοντας το πλήθος των ανθρώπων που μετέχουν στην αφήγηση πράξεων και λόγων, που παρουσιάζει κάθε φορά:
  • Μια ομάδα στρατιωτών ως συλλογικότητα (ξηρά) στον χωροχρόνο εβδομάδας
  • Μια οικογένεια - πατέρας γιος & παραγιός - (θάλασσα), στον χωροχρόνο μιας ημέρας
  • Ένας πιλότος (αέρας), στον χωροχρόνο μιας ώρας
Οι επί μέρους χρόνοι (τα γεγονότα) συμπλέκονται, δίχως να εξαλείφεται η διακριτότητά τους. Οι αποφάσεις και οι επιπτώσεις της μιας αφήγησης εμφανίζονται και στον χωροχρόνο άλλων αφηγήσεων. Κι αυτό είναι κάτι που κάνει τις ταινίες του Νόλαν πάντα ενδιαφέρουσες. Εντέλει η ενιαία αφήγηση της Ιστορίας ως συνεκτικό, γραμμικό τελεολογικό φαινόμενο, είναι ένα ιδεολογικό κατασκεύασμα. Υποκειμενικά ο χρόνος για κάθε άνθρωπο διαφέρει: Η αφήγηση της Ιστορίας διαμελίζεται, αν δεν εξετάσεις τα θραύσματα από τις επιμέρους υποκειμενικές αφηγήσεις, των ανθρώπων που συμμετείχαν στα ιστορικά συμβάντα. Και οι οποίες μπορεί να διαφέρουν μεταξύ τους, σε βαθμό αντιφάσεως. Οτιδήποτε άλλο είναι μια ιδεολογική κατασκευή.
Το μεγαλύτερο αφηγηματικό  ατού, βρίσκεται στην ομάδα των στρατιωτών όπου ο Νόλαν (ως σεναριογράφος) δε μασάει τα λόγια του:
 "η επιβίωση απαιτεί θυσίες και ίσως αυτή είναι η απαραίτητη θυσία" ακούγεται να λέει ένας, παρανοϊκός, στρατιώτης ενσαρκώνοντας την φράση "ο θάνατός σου, η ζωή μου". Ο στρατιώτης διακατέχεται από το πνεύμα του πολέμου. Το πνεύμα που τρώει δίκαιους και άδικους δίχως καμία διάκριση.  Την ώρα που ετοιμάζεται να στείλει στον θάνατο με την εξουσία του τουφεκιού, έναν Άλλο/Έτερο έναν Γάλλο στρατιώτη που είχε τρυπώσει στην ομάδα τους και που τους είχε σώσει ως ομάδα, σε προγενέστερο χρόνο, προσποιούμενος τoν Βρετανό στρατιώτη. Είναι ξένος Έτερος/Άλλος δεν υπάρχει αλληλεγγύη δεν υπάρχει ηθική & δικαιοσύνη, δεν υπάρχει ευσπλαχνία, το ίδιο ισχύει και για τον Βρετανό συμπολεμιστή του που όμως δεν ανήκει στον λόχο του. Κι αυτός είναι ένας ακόμα ξένος. Εκεί βρίσκεται η δραματουργική κορύφωση της ταινίας.

Και εκεί αρχίζει η παρακμή της:
Το τελευταίο μέρος της ταινίας αναλώνεται σε μια προσπάθεια να τραβήξει το χαλάκι κάτω από τα πόδια αυτής της διαπίστωσης: Να αρνηθεί την διαπίστωση ότι ο πόλεμος είναι ένας ωκεανός σύγχυσης που δικαιώνει τους κυνικούς, τους αδίστακτους  ανθρώπους δοξάζοντας τους ταυτόχρονα για τις ανάγκες μιας ανώτερης ιδέας. Να αρνηθεί ότι ο πόλεμος έχει μια δική του απάνθρωπη δυναμική και δια-στρέφει τους ανθρώπους, κατα-στρέφοντας τους. Επιτρέποντας στο κακό να υπάρξει, ενισχύοντας την ανηθικότητα.  Το αποτέλεσμα ότι στα τελευταία λεπτά θυσιάζεται όλη η προηγούμενη ταινία,  καταφεύγοντας σε φτηνούς εντυπωσιασμούς και ρηχά συναισθήματα, με  μια "ντε και καλά"  υπέρβαση/θαύμα  στον αέρα (καταστρέφοντας έτσι τον μέχρι τότε  τον εντυπωσιακά αυστηρό ρεαλισμό της υποκειμενικής αντίληψης , οι θόρυβοι τα τριξίματα που ακούγονται στα πλάνα μέσα από τα πιλοτήρια είναι ένα δείγμα της υποκειμενικής αντίληψης του χώρου μέσω του ήχου) προς χάριν υπερφίαλων πατριωτισμών.
Τέτοιο άδειασμα σε ταινία είχα να συναντήσω από τον Στρατιώτη Ράιαν του Σπίλμπεργκ στην τελευταία σεκάνς της ταινίας[2]. "Η επέλαση του ιππικού" που σώζει ποιους άραγε; Δίκαιους και αδίκους, παρανοϊκούς και συνετούς. Τελικά μένει η παράνοια θριαμβολογούσα κι εκθειασμένη. Για να υπηρετηθεί η δόξα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
Σε αντίθεση με την "Λεπτή Κόκκινη Γραμμή" του Τέρενς Μάλικ [3], η "Δουνκέρκη" του Νόλαν  αποτυγχάνει να αφηγηθεί αυτό που υποτίθεται αναλαμβάνει να αφηγηθεί:
την υποκειμενική αντίληψη, την υποκειμενική θέση, τον υποκειμενικό χωροχρόνο που λαμβάνουν οι άνθρωποι, ο καθένας ξεχωριστά και ταυτόχρονα σε συλλογικό επίπεδο, μετέχοντας σε μια κατάσταση που εκτείνεται στις 4 διαστάσεις του χωροχρόνου.
Κρίμα.

______________________________

[1]
Troops landed from Dunkirk
27 May – 4 June
[65]
Date
Beaches
Harbour
Total
27 May
7,669
7,669
28 May
5,390
11,874
17,804
29 May
13,752
33,558
47,310
30 May
29,512
24,311
53,823
31 May
22,942
45,072
68,014
1 June
17,348
47,081
64,429
2 June
6,695
19,561
26,256
3 June
1,870
24,876
26,746
4 June
622
25,553
26,175
Totals
98,671
239,555
338,226


















https://en.wikipedia.org/wiki/Dunkirk_evacuation#cite_note-FOOTNOTEThompson2011306-65

[2]




[3]







Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Το γάλα της Φορμόλης

Ευρισκόμεθα εμείς οι γιατροί προ ενός ασθενούς επί της χειρουργικής κλίνης, μικρέ ανθρωπάκο...[1] Ο Κάρολος είχε γράψει για τον νομοτελειακό...

Αναγνώστες